Ναός Αθηνάς Νίκης. Θωράκιο. Βόρεια πλάκα IV. Νίκες
Αριθμός αντικειμένου
Ακρ. 972
Δημιουργός
Καλλιτέχνες «Α» και «Β»
Είδος
Αρχιτεκτονικό γλυπτό
Εποχή
Κλασική εποχή
Χρονολόγηση
Γύρω στο 410 π.Χ.
Διαστάσεις
Ύψος: 1,05 μ.
Μήκος: 1,23 μ.
Πλάτος: 0,37 μ.
Υλικό
Μάρμαρο Πεντέλης
Θέση
Πρώτος όροφος, δυτικά
Πλάκα που αποδίδεται στη βόρεια πλευρά του θωρακίου του ναού της Αθηνάς Νίκης. Βρέθηκε το 1835 στην Ακρόπολη, εντοιχισμένη στον οθωμανικό προμαχώνα.
Παριστάνει δύο φτερωτές Νίκες που οδηγούν ταύρο σε θυσία. Καθώς το ζώο αντιστέκεται η Νίκη στα αριστερά προσπαθεί να το συγκρατήσει με τη βοήθεια σχοινιού, άλλοτε ζωγραφιστού, που θα ήταν περασμένο στα κέρατα του. Στην προσπάθειά της λυγίζει τη μέση και απλώνει εμπρός το αριστερό της πόδι, που φορά σανδάλι, σ' έναν χαμηλό βράχο που χρησιμοποιεί ως αντιστήριγμα. Φοράει μακρύ χιτώνα, τον όποιο συγκρατεί ζώνη με άλλοτε μεταλλική πόρπη, και ιμάτιο. Η δεύτερη Νίκη κινείται ζωηρά προς τα δεξιά. Φοράει πέπλο, που τον συγκρατεί ζώνη με μεταλλική επίσης πόρπη, ιμάτιο και σανδάλια.
Η μορφή της αριστερής Νίκης αποδίδεται στον συμβατικά ονομαζόμενο καλλιτέχνη «Α», ενώ η μορφή της δεξιάς στον καλλιτέχνη «Β».
Το θωράκιο περιέβαλλε τις τρεις πλευρές του πύργου, πάνω στον οποίο ήταν χτισμένος ο ναός. Απαρτιζόταν από πλάκες ύψους ενός μέτρου περίπου με ανάγλυφες παραστάσεις στην εξωτερική πλευρά, ορατές από τους ανερχόμενους. Οι οπές στην πάνω επιφάνεια των πλακών φανερώνουν πως το ύψος του θωρακίου αυξανόταν με μεταλλικό κιγκλίδωμα.
Θέμα του θωρακίου είναι ο αλληγορικός εορτασμός των νικηφόρων αγώνων της Αθήνας κατά των εχθρών της, Περσών ή άλλων Ελλήνων. Η αφήγηση δεν είναι συνεχής αλλά αυτοτελείς σκηνές συνθέτουν παραστάσεις που με μικρές παραλλαγές επαναλαμβάνονται σε κάθε πλευρά του θωρακίου: φτερωτές Νίκες που οδηγούν ταύρους στη θυσία ή κρατούν όπλα και στολίζουν νικητήρια τρόπαια με ελληνικό ή περσικό οπλισμό. Ανάμεσά τους κάθεται η θεά Αθηνά έχοντας αποθέσει τα όπλα της. Για τη λάξευση των γλυπτών συνεργάστηκαν πολλοί γλύπτες με επικεφαλής τον Αγοράκριτο. Τα γλυπτά του θωρακίου εκπροσωπούν με τον καλύτερο τρόπο τη γλυπτική του τέλους του 5ου αι. π.Χ., τον λεγόμενο «πλούσιο ρυθμό».
Ο ναός και το θωράκιο της Αθηνάς Νίκης διαλύθηκαν από τους Οθωμανούς το 1687 για την ενίσχυση του προμαχώνα και την καλύτερη οχύρωση της δυτικής πλευράς της Ακρόπολης ενάντια στις επιθέσεις των Βενετών του στρατηγού Francesco Morosini. Το 1835-1836, υπό την επίβλεψη του τότε εφόρου αρχαιοτήτων Ludwig Ross, ο προμαχώνας κατεδαφίστηκε και ο ναός της Αθηνάς Νίκης αναστηλώθηκε για πρώτη φορά. Μία δεύτερη αναστήλωση πραγματοποιήθηκε το 1940 ενώ μία τρίτη ολοκληρώθηκε το 2010.
Ross, L., «Originalbeiträge über seine Ausgrabungen auf der Akropolis», Kunstblatt, 1835, αρ. κατ. 76-77
Lenoir, Α., Temple de la Victoire Aptère à Athènes, Monuments inédits publiés par la section francaise de l'Institut archéologique, Paris, 1837, σελ. 307
Ross, L., Schaubert, E., Hansen, C., Die Akropolis von Athen nach den neuesten Ausgrabungen, Erste Abtheilung: Der Tempel der Nike Apteros, Berlin, 1839, σελ. 17, εικ. XIII.A
De Saulcy, F., M. de Saulcy, «Musée d' Athènes», Revue Archéologique 2e Année, No. 1, 1845, σελ. 272
Heller, B.K., Archäologisch-artistische Mittheilungen über die Ausgrabungen auf der Akropolis zu Athen 1835, 36 und 37, Nürnberg, 1852, σελ. 3, 7
Beulé, E., L'Acropole d'Athenes II, Paris, 1854, σελ. 253-254
Ross, L., Archäologische Aufsätze I: Ausgrabungsberichte aus Athen. Zur Kunstgeschichte und Topographie von Athen und Attika, Leipzig, 1855, σελ. 97-98
Overbeck, J., Geschichte der Griechischen Plastik, I, Leipzig, 1857, σελ. 286-288, εικ. 53
Beulé, M., L' Acropole d'Athènes, Paris, 1862, σελ. 136
Michaelis, A., «Die Balustrade am Tempel der Athena Nike auf der Akropolis von Athen, Arch. Zeit», Archäologische Zeitung 20, 1862, σελ. 249-250
Breton, E., Athènes, Paris, 1862, σελ. 72-74
Kekulé von Stradonitz, R., Die Balustrade des Tempels der Athena Nike in Athen, Leipzig, 1869, σελ. 22-23, πίν. I.D, αρ. κατ. 4
Sybel, L. von, Katalog der Sculpturen zu Athen, Marburg, 1881, σελ. 359, αρ. κατ. 5
Kekulé von Stradonitz, R., Die Reliefs an der Balustrade der Athena Nike, Stuttgart, 1881, σελ. 2, 4-6, 13, 21, πίν. I.A, αρ. κατ. Α
Petersen, E., «Βιβλιοκρισία του R. Kekulé, Die Reliefs an der Balustrade der Athena Nike,», Zeitschrift für die Österreichischen Gymnasien, 32, Wien, 1881, σελ. 263, 266, 271, 274-275
Friederichs, C., Wolters, P., Die Gipsabgüsse antiker Bildwerke, Berlin, 1885, σελ. 288
Boettischer, A., Die Akropolis von Athen nach den Berichten der alten und den neusten Erforschungen, Berlin, 1888, σελ. 207-209, εικ. 90
Le Bas, M.P., Reinach, S., Voyage Archéologique en Grèce et en Asie Mineure 1842-1844, σχολιασμένη έκδοση, Paris, 1888, σελ. 128-131, εικ. 11.I, αρ. κατ. I
Harrison, J.E., Mythology and Monuments of Ancient Athens, London, 1890, σελ. 365, εικ. 10
Overbeck, J., Geschichte der Griechischen Plastik, I, Leipzig, 1893-1894, σελ. 486-487, εικ. 125
Collignon, M., Histoire de la sculpture grecque II, Paris, 1897, σελ. 105-106, εικ. 51Α
Studniczka, F., Die Siegesgoettin, Leipzig, 1898, σελ. 22-23, εικ. 48, πίν. Χ
Stengel, P., «Zum griechischen Opferritual. Αίρεσθαι και Καταστρέφειν», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 18, 1903, σελ. 120
Petersen, E., Athen, Leipzig, 1908, σελ. 88
Casson, S., Brooke, D., Catalogue of the Acropolis Museum. Sculpture and Architectural Fragments, with a section upon the Terracottas, II, Cambridge, 1921, σελ. 155-156, αρ. κατ. 11
Schede, M., Die Burg von Athen, Berlin, 1922, εικ. 91
Heberdey, R., «Die Komposition der Reliefs an der Balustrade der Athena Nike», Jahreshefte des Österreichischen Archäologischen Institutes in Wien 21-22, 1922-1924, σελ. 1, 3-7, 53, 55-56, 61, 81
Blümel, C., Der Fries des Tempels der Athena Nike, Berlin, 1923, σελ. 23
Schrader, H., Phidias, Frankfurt am Mainz, 1924, σελ. 354, 358, εικ. 324
Καστριώτης, Π., «Νέα Προσκτήματα Εθνικού Μουσείου από το 1923-1925», Αρχαιολογικόν Δελτίον Παράρτημα, 1924, σελ. 20-32, εικ. 17
Richter, G., «Neo-Attic Crater in the Metropolitan Museum of Art», Journal of Hellenic Studies 45, 1925, σελ. 204-206, εικ. 2
Dinsmoor, W.B., «The Sculptured Parapet of Athena Nike», American Journal of Archaeology 30, 1926, σελ. 9, 10, 12-14, 17, 19-20
Rodenwaldt, G., Die Kunst der Antike. Hellas und Rom, Berlin, 1927, σελ. 331
Τσούντας, Χ., Ιστορία της αρχαίας Ελληνικής Τέχνης, Αθήνα, 1928, σελ. 304, 306
Möbius, H., «Zu Illissosfries und Nikebalustrade», Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts. Athenische Abteilung 53, 1928, σελ. 7
Richter, G., The Sculpture and Sculptors of Greece, New York, 1929, σελ. 67-68, 138, εικ. 545
Carpenter, R., The Sculptures of the Nike Temple Parapet, Cambridge Massachusetts, 1929, σελ. 18-23, πίν. V, VI.2, VI.4, VII, αρ. κατ. 11
Carpenter, R., «The Sculptural Composotion of the Nike Parapet», American Journal of Archaeology 33, 1929, σελ. 471, εικ. 4, 6, 8, 9
Brendel, O., «Immolatio boum», Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts, Römische Abteilung 45, 1930, σελ. 222, εικ. 2
Dinsmoor, W.B., «The Nike Parapet Once More», American Journal of Archaeology 34, 1930, σελ. 282-284, 295
Rodenwaldt, G., Hege, W., L' Acropole, Paris, 1930, σελ. 54, εικ. 74
Schoppa, H., «Beiträge zur attischen Vasenmalerei nach Meidias», Archäologischer Anzeiger 1935, σελ. 34, 36
Picard, C., La Sculpture II. Période Classique - Ve siècle, Manuel d'Archéologie Grecque II. 2, Paris, 1939, σελ. 778
Byvanck, A.W., «Onderzoekingen over de kunst van de vierde eeuw vóór Christus», Bulletin antieke beschaving: Annual Papers on Classical Archaeology 18, 1943, σελ. 49, εικ. 6
Corbett, P., «Attic Pottery of the Later Fifth Century from the Athenian Agora», Hesperia 18, 1949, σελ. 346-351, εικ. 785
Lippold, G., Die griechische Plastik, Handbuch der Archäologie III 1, München, 1950, σελ. 194, εικ. πίν. 69.4
Schuchhardt, W.H., Griechische Plastik der Klassischen Zeit, Stuttgart, 1954, σελ. 11, εικ. 34
Lullies, R., Hirmer, M., Griechische Plastik von den Anfängen bis zum Ausgang des Hellenismus, München, 1956, σελ. 65-66, 101-102, εικ. 187a, 188
Mansuelli, G., Galleria degli Uffizi. Le sculture, I, Roma, 1958, σελ. 41-42, αρ. κατ. 16
Fuchs, W., Die Vorbilder der neuattischen Reliefs, Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts: Ergänzungsheft 20, 1959, σελ. 12, εικ. 2b
Hausmann, U., Hellenistische Reliefbecher aus attischen und böotischen Werkstätten. Untersuchungen zur Zeitstellung und Bildüberlieferung, Stuttgart, 1959, σελ. 82-83 υποσημ. 337
Schuchhardt, W.H., Die Epochen der griechischen Plastik, Baden-Baden, 1959, σελ. 67-68, 138
Harrison, E.B., «New Sculpture from the Athenian Agora, 1959», Hesperia 29, 1960, σελ. 375
Bieber, Μ., The Sculpture of the Hellenistic Age, New York, 1961, σελ. 179, 183-184, εικ. 796
Hofkes-Brukker, Ch., «Die Metopen desBassaetempels. Versuch zur Deutung», Bulletin antieke beschaving: Annual Papers on Classical Archaeology 38, 1963, σελ. 71
Kunisch, N., Die stiertötende Nike. Typengeschichtliche und Mythologische Untersuchungen, München, 1964, σελ. 14, 24, 81
Adam, Sh., «The Technique of Greek Sculpture in the Archaic and Classical Periods», Annual of the British School at Athens, Suppl. 3, 1966, σελ. 55, 57-58, εικ. 27
Linfert, A., «Vier klassische Akrotere», Archäologischer Anzeiger 1968, σελ. 432
Borbein, A.H., Campanareliefs. Typologische und stilkritische Untersuchungen, Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts. Römische Abteilung, Ergänzungsheft 14, 1968, σελ. 116-117 και υποσημ. 588, πίν. 22.1
Delivorrias, Α., «Die Kultstatue der Aphrodite von Daphni», Antike Plastik 8, 1968, σελ. 20 υποσημ. 7
Fuchs, W., Die Skulptur der Griechen, München, 1969, σελ. 443-443, εικ. 512
Boulter, P.N., «The Frieze of the Erechtheion», Antike Plastik 10, 1970, σελ. 10, 23
Croissant, F., «Une Aphrodite méconnue du début du IVe siècle», Bulletin de Correspondance Hellénique 95, 1971, σελ. 96
Hopper, R.J., The Acropolis, London, 1971, σελ. 180
Δεσπίνης, Γ., Συμβολή στη μελέτη του έργου του Αγοράκριτου, Αθήνα, 1971, σελ. 170-173
Delivorrias, A., «Die Frankfurter Aphridite», Städel-Jahrbuch 3, 1971, σελ. 59
Μπρούσκαρη, Μ., Μουσείον Ακροπόλεως. Περιγραφικός κατάλογος, Αθήνα, 1974, σελ. 171-172, εικ. 342, αρ. κατ. 972 και 2680
Hofkes-Brukker, Ch., Der Bassai-Fries in der ursprünglich geplanten Anordnung, A. Mallwitz, Zur Architektur des Apollon-Tempels in Bassai-Phigalia, München, 1975, σελ. 128-129
Bieber, Μ., Ancient Copies. Contributions to the History of Greek and Roman Art, 1977, σελ. 31-32, εικ. 48
Pelikan, O., Übergangs - und Krisenperioden in der antiken Kunst. Phänomen des sog. Manierismus, Brnò, 1977, σελ. 32-33, εικ. 9
Harrison, E.B., «Alkamenes' Sculptures for the Hephaisteion, I: The Cult Statues, p.137-178, II: The Base, p. 265-287, III: Iconography and Style, 411-426», American Journal of Archaeology 81, 1977, σελ. 277-278, εικ. 17
Mark, I., Nike and the Cult of Athena-Nike on the Athenian Acropolis, New York University, 1979, σελ. 159, 163
Vierneisel-Schlörb, B., Klassische Skulpturen des 5. und 4. Jahrhunderts v. Chr. Staatliche Antikensammlungen und Glyptothek München: Katalog der Skulpturen, 2, München, 1979, σελ. 171 υποσημ. 12
Ridgway, B.S., Fifth Century Styles in Greek Sculpture, Princeton, 1981, σελ. 97-98, 144, εικ. 67, 70-71
Pochat, G., Der Symbolbegriff in der Ästhetik und Kunstwissenschaft, Köln, 1983, σελ. 78, εικ. 12
Brommer, F., «Meister am Parthenon», στο E. Berger (επιμ.), Parthenon-Kongress Basel : Referate und Berichte, 4. bis 8. April 1982, Mainz, 1984, σελ. 287, πίν. 31.2
Ανδρόνικος, Μ., «Η Αφροδίτη της Θεσσαλονίκης», Αρχαιολογική Εφημερίς 1985, σελ. 26
Simon, E., «La decorazione architettonica del tempietto di Atena Nike sull' Acropoli di Atene», Museum Patavinum 3, 1985, σελ. 280
Simon, E., «Τα γλυπτά του ναού και του θωρακείου της Αθηνάς Νίκης», Αρχαιογνωσία 4, 1985, εικ. 7β
Κωνσταντινόπουλος, Γ., «Ανάγλυφο με τις Χάριτες από την Κω», στο H. Kyrieleis (επιμ.), Archaische und klassische griechische Plastik, Τόμος 2. Akten des internationalen Kolloqiums vom 22. - 25. April 1985 in Athen, Mainz, 1986, σελ. 138 υποσημ. 20, εικ. 129
Burn, L., The Meidias Painter, Oxford, 1987, σελ. 10-11
Μπρούσκαρη, Μ., Το θωράκιο του Ναού της Αθηνάς Νίκης, Αρχαιολογική Εφημερίς, Αθήνα, 1998, σελ. 119-128, εικ. 2-4, 75.1, 76.1
Di Vita, A., «La statua di Mozia», στο N. Bonacasa, A. Buttitta (επιμ.), La statua marmorea di Mozia e la scultura di stile severo in Sicilia: Atti della giornata di studio, Marsala, 1 giugno 1986, Roma, 1988, σελ. 47 και υποσημ. 28, πίν. XXVI.2
Harrison, E.B., «Style Phases in Greek Sculpture from 450 to 370 BC», Πρακτικά του XII Διεθνούς Συνεδρίου Κλασικής Αρχαιολογίας, Αθήνα 4-10 Σεπτεμβρίου 1983, Γ, Αθήνα, 1988, σελ. 104
LIMC VI, Nike, σελ. 866, αρ. κατ. 169
Bendtsen, M., Sketches and Measurings. Danish Architects in Greece, 1818-1862, Copenhagen, 1993, εικ. 37
Mark, I., «The Sanctuary of Athena Nike in Athens: Architectural Stages and Chronology», Hesperia Supplement 26, 1993, σελ. 91, 137
Himmelmann, N., Tieropfer in der griechischen Kunst. Nordrhein-Westfälische Akademie der Wissenschaften Vorträge G 349, Opladen, 1997, σελ. 44, εικ. 30
Patay-Horváth, A., Metallanstückungen an griechischen Marmorskulpturen in archaischer und klassischer Zeit, Tübinger Archäologische Forschungen 4, 2008, σελ. 81, εικ. 30, αρ. κατ. 32
Λεβέντη, Ι., Πόλη σε κρίση, Αθήνα, 2014, σελ. 100-106
Παντερμαλής, Δ., Ελευθεράτου, Σ., Βλασσοπούλου, Χ., Μουσείο Ακρόπολης. Οδηγός, Αθήνα, 2016, σελ. 251, 523, εικ. 311
